Aygirlar
|
Aygırımız Çok Fazla !!!.... Mı ?
Son günlerde aklıma takılan bir durum var. Malum sempozyumda ifade edildiği andan itibaren aklıma takılan.. Dendi ki ülkenizdeki aygır sayısı bir hayli fazla. Hatta onun bir grafiği de var orta sayfamızda inceleyebilirsiniz. Bu grafikten yola çıkılarak yapılan yorumlarda aygır yapma kriterlerimizi yeniden gözden geçirmemiz gerektiği de bazı yorumlarda dile getirildi. Aklıma takılan konu ise aşım sezonunda biz kısraklara eşleştiricek aygırı zor buluyorken nasıl oluyor da elimizdeki aygır sayısı fazla oluyor? Burada yabancıların gözden kaçırdığı bir durum var. Ülkemizdeki aygırların nitelik-kalite durumunları kendi ülkelerindeki gibi değildir. Yani İngiltere’de veya İrlanda’da bulunan aygırların nitelikli olanlarının toplam aygır sayısına yüzdesi söz gelimi %50 ise bu oran ülkemizde söz gelimi %5’tir. Yani sayısal fazlalığın hiçbir önemi yoktur.
İngiltere ve İrlanda’da aygır olarak bir safkanın yetiştiriciliğe dahil olması için öncelikle iyi bir koşu kazanmış olması gereklidir. Kan hattı olarak yüksek değer taşıyan bir pedigrisi olan ve bir takım sorunlar yüzünden koşmamış safkanların da aygır yapıldığını görüyoruz ama bu safkanların yüzdesel olarak ifade ettiği sayı bir hayli azdır. Yani birinci aygır kriteri önemli koşularda başarı göstermiş olmaktır.
Ülkemizde maalesef aygır olması gereken bir çok safkan yıllarca pistlerde kalmakta ve damızlık başarıları da haraya alındıklarında bu nedenle düşük olmaktadır. Buna at sahiplerince bazı açıklamalar getirilmektedir ama at ıslahı amaçlı yetiştiricilikte bunun bir açıklaması olmaz. Buna ancak siz atları değil parayı seven atçılarsınız diyebilirim. Çünkü at ıslahı amaçlı yarış ve yetiştiricilk yapan bir ülkede atçılık-yetiştiriclik yapmayı göze alan her kişi zaten paranın geri dönmeyeceği bilir ve onu bilerek bu işe girer. Sürekli olarak paradan yana sızlanmak bu nedenle gerçek atçıların davranışı olamaz.
Aygır yapma kriterlerinde bence önemli olan diğer bir nokta da safkanların 2-3 yaşlı olarak gösterdikleri performanstır. Eğer kan hattı olarak süratli bir kan hattını temsil eden bir tayınız var ise onun 2-3 yaşlı olarak klasik koşularda göstereceği performans o soyun temsilcisi olarak onun evebeynlerinden aldığı mirası gelecek kuşaklara iletecek niteliği taşıdığını göstermekdetir. Thoroughbred ırkının evrimini incelerseniz bu durumu rahatlıkla görebilirsiniz. Zaman içerisinde daha dayanıklı atlardan daha süratli atlara doğru giderken Thoroughbred safkanlar daha gelişmiş, 1900 yılında Kentucky Derby 2.06 ile kazanılıyorken 2000 yılında 2.01 ile kazanılır hale gelmiştir. Bunu diğer önemli klasik yarışlara bakarak da örnekleyebiliriz.
Peki ülkemizdeki aygır yapma kriterleri nedir, nelerdir? Aslında kriter koymanın bir anlamı yoktur. Bir atın iyi aygır olup olmayacağını sahiplerine anlatacak ve onu ikna edecek bir oluşum ülkemizde yoktur. Her zaman için bir iki mucize örnek gösterilerek kendi atının da onlar gibi olacağını iddia edecek atçılar olacaktır ve onları ikna etme çabası boş bir uğraştan öteye geçmeyecektir. Yasakçı bir zihniyetle ağır kriterler koyarak bunu engellemeye çalışmak da son derece mantıksızdır. Çünkü bu sefer de sektörel gelişme sürecinde bazı iyi aygır adaylarının şans bulmasının önüne geçilecektir.
İngiltere’de aygır yapılan safkanların menşeine bakıldığında aygırların yaklaşık olarak yarısının yine İngiltere yetiştirmesi olduğunu görürüz. Kalan diğer yarının büyük bölümünü ise İrlanda – Fransa ve Amerika orijinli aygırlar karşılamakta az yüzdeler ile Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada, BAE, Almanya ve Danimarka da kalan bölümü olmuşturmaktadır. Bu yapıdan da anlaşılacağı üzere yarışlar ve satışlar yoluyla yer ve el değiştiren safkanlar İngiltere’de bir aygır havuzu meydana getirmektedir. Bu aygır havuzunun oluşumunda nasıl kriterler uygulandığını bilemiyorum. Sempozyum içerisinde bununla ilgili bir sunum yapılmadı. Ama bildiğimiz bir şey varki o da serbest piyasa şartlarında yetiştirici atını satış ringine getirip satarken kısrağının kimden gebe olduğu önemlidir. Bu nedenle yetiştirici her ne kadar kısrağını ve gebe olduğu aygırı öne çıkarmaya çalışsa da piyasada ederi neyse o rakama razı olacaktır. Eğer vasat bir aygırı tercih ediyorsa bu onun sorunudur ve kısrak ve taylarını satamayacağı için er-geç iyi aygırlara yönlenecektir.
Peki satışların elden yapıldığı ülkemizde durum nedir? Bu konuda benden daha tecrübeli isimler mevcut. Geçtiğimiz günlerde de bu kişilerin bir bölümü çeşitli platformlarda yarışçılığımızın sıkıntılarını sıralarken bu konuya da değindiler. O nedenle üzerinden geçmek istemiyorum. Ama kendi fikrimi söyleyeceğim. Daha önce de söylediğim gibi ben bütün bu sorunların iyi yapılmış yarış programları ile çözüleceğini düşünüyorum. Sorun yarış programlarının hazırlanış nedeninin ikinci plana atılması ve yarış programlarının amacının dışında hizmet vermesi. En başta ne diyoruz at neslinin ıslahı, daha sonra yetiştirdiğimiz bu iyi atlarının dünya yarışçılığı ile olan entegrasyonu değil mi?
Öncelikle hazırlanan programlarının at neslinin ıslahının yapılmasına ne derece fayda sağladığını sorgulayalım. Ya da uzatmadan bugüne kadar neden hizmet edemediğini sorgulayalım. Daha sonra da entegrasyonun nasıl olacağını düşünelim. İkincisi için en önemli adımlardan biri sempozyum ile atıldı ve Devlet’in ilgili kurumlarının da desteği ile 5 yıllık bir program sonunda Türkiye çok sayıda yarışı Black Type statüye kavuşmuş, 3. gruptan 2. gruba yükselmiş bir ülke olacaktır. Buna dair büyük umutlarım var. Ama birincisi için aynı umutları taşıyamıyorum.
Programlarımızı yüksek bahis gelirleri elde etmek için mi yaparız yoksa kendi içinde farklı yapılar taşıyan Amerikan sistemini mi uygularız orasını bilemem ama mevcut durumun iyi damızlıklar yetiştirmeye uygun olmadığı ortadadır. Hong Kong-Singapur modellerinin mevcut atçılık kanunlarımıza ters olduğunu ve uygulanamayacağını biliyorum ama bazı atçılarımızın ülkemizdeki iklimin ve programlarının çok iyi orta mesafe atlar yetiştirmeye uygun olduğunu iddia etmeleri nedeniyle bu modelleri de isteyebileceklerini aklıma getiriyor.
Bu konuda biz kendi modelimizi kendimiz yaratacağız. Ama atçılık ve yetiştiriciliğinin genel prensiplerini koruyarak yapacağız. At sahiplerinin kişisel çıkarları doğrultusunda günlük çözümler üreterek bunu yapamayız. Her yaş grubundaki atların belli dönemlerde start aldıkları ve daha iyi performans verdikleri göz önüne alınırsa yapılacak olan programın ana yapısı ortaya çıkacaktır. Her şehrin kendi içinde amacı olan bir ayrı programa sahip olması gerektiğini sizde takdir edersiniz. Dünya ile entegrasyonda yarış programlarımızdaki sayısı, niteliği ve bu enternasyonal koşularının tarihleri de önemli. 2 ve 3 yaşlı İngiliz taylarının yarış sayıları, koşu ikramiyeleri ve sınıf koşularının tarihleri de oldukça önemli. Ülkemizde atçılarımızı çoğunlukla 4 yukarı açık yarış koşacak at yetiştirmeyi hayal ederken görüyorum. Nedeni basit bu grupta iyi bir atı olan parayı kazanır diye düşünülüyor. Oysa ki 2 ve 3 yaşlı yarışlar daha cazip hale gelirse her yıl aynı filmi izlemekten kurturuluz. 4, 5, 6 ,7, 8, 9 yaşlı olarak bilmem kaç kere falanca koşuyu kazanan şampiyon atlar yarışseverleri inanın zaman içinde sıkıyor. Çünkü zamanla sorunlarını artan bu şampiyonlar istikrarsız koşmaya başlayınca hem yarışseverleri üzüyor hem de at yarışlarının dürüstlüğünün sorgulanmasına neden oluyor. Üstelik bu atlar damızlık olması gerekirken pistlerde harcanıyor.
Taycılık zor iş 2 ve 3 yaşlı olarak her safkandan istediğimiz verimi alamıyoruz diyecek atçı ve antrenörleri duyar gibiyim. İşte seleksiyonun birinci aşaması da bu zaten 2 ve 3 yaşlı tay koşularında istenilen verimi alamadığınız atlarının damızlık vasfı düşüktür ve bu safkanlar 4 yukarı koşularda daha düşük ikramiyeli koşularda sistem içerisinde tutulmalıdır. Daha hızlı, erken gelişen, eğitime daha yatkın safkanlar ise 2-3 yaşlı tay klasik koşularında aldıkları başarılar neticesinde hem ilgililerine kazandıracak hem de sonraki dönemlerde damızlık olarak İngiliz at ıslahın bir temsilcisi olarak göreve başlayacaktır.
Ülkemizdeki aygırlarının 2008 yılı aşım başvurularını TJK’nın internet sitesinden takip edebilmekteyiz. En son 24.04.2008 tarihinde güncenlenen listede gördüğümüz kadarıyla 1.337 kısrak 35 aygıra başvuruda bulunmuştur. Bu aygırlardan 13’ü özel yetiştiricilerin aygırları olurken 22 aygır ise TJK aygırıdır. Özel aygırlar arasında 62 başvuru alan Bosporus en fazla başvuru alan aygır olurken Sports Hero 39, Win River Win 34, Akındayım 30, Scream To Scream 29, Kurtaran 26, Perfect Storm 17, Grand Ekinoks 16, Dinyeper 14, Kaneko 12, Elixir 11, Yavuz Star 11, Champs To Champs 10 başvuru almış ve toplam TJK dışı başvuru sayısı 311 olarak gerçekleşmiştir. Aşıma giren kısrak sayısı için 1750 gibi yuvarlak bir rakam tespit edersek 1.750-1.337 = 413’e ulaşırız. Yine yuvarlarsak 400 – 500 civarında TJK aşım istasyonları dışında kalan bir aşım sayısının varlığından söz edebiliriz. TJK aşım istasyonlarındaki 35 aygırın 1.337 kısrağa sıfat yapacağından yola çıkarsak aygır başına ortalama 38.2 kısrak düştüğünü görüyoruz.
Yandaki küçük tablomuzda göreceğiniz rakamlar 2002 yılından itibaren YKK’nın internet işlenmiş gözüken datalara göre çıkarılmıştır. 2002 yılında damızlık aşım izni verilen aygır sayısı 109 olurken 2003 yılında 88, 2004 yılında 57 ve 2005 yılında 48 aygır daha aygır aşım belgesi almıştır. Aygır yapılan safkan sayısında azalma eğilimi ile 2006 yılında 33 safkan aygır belgesi alırken bu rakam 2007 yılında 53’e yükselmiş 2008 yılında ise şu ana kadar 28 olmuştur. 2008 yılında aygır belgesi alan atlara bakarak hangi safkanlarının kan hatlarını devam ettirecek nitelikte olduklarının düşünüldüğüne bakalım.
Tablomuzda gördüğünüz 28 aygırın 3’ü G1 galibi, 3’ü G2 galibi ve 5’i G3 galibidir. (11/28=%39.2’si grup galibi) Aygırlığa ayrılan bu safkanlardan en genci Selkirk’ün 2005 doğumlu yavrusu Turcosel’dir. Yarış koşamayan bu safkan harada başarı arayacak. Daha sonra ise 2004 doğumlu RS Savaşçı gelmektedir ki bu safkan da yarış koşamamıştır. 5 yaşında aygırlığa ayrılan safkanlar ise Alabora, Comodor, Hanifi Çavuş isimli safkanlar olup bu atların hiç biri grup galibi atlardan değildir. Görüldüğü üzere 3, 4, 5 yaşlı olarak aygırlığa ayrılan atların koşu başarısı dünyadaki genel aygır prospectine uygun diyebileceğimiz isimler değildir. İrlanda yada Amerika’daki yeni aygırlar ile ilgili çalışmaları geçtiğimiz dönemde dergimizde yayınlamıştık. Geçtiğimiz yılın Kentucky Derby galibi Street Sense’in şu an 4 yaşlı bir aygır olarak görev yaptığını ve gelecek yıl Kasım ayında ilk jenerasyon taylarının satışa geleceğini bilmek ülkemizdeki tablonun ne zaman değişeceğini merak etmemi sağlıyor.
Tablodaki safkanlardan Akındayım, Win River Win ve Champs To Champs TJK Aşım İstasyonları’nda görev alan aygırlar oldular ve sırasıyla 30, 34 ve 10 başvuru aldılar. Bu 28 aygır adayı arasında hangilerinin nasıl başarılar yakalayacağını zaman bize gösterecek. Aynı şekilde 2003-04 yıllarında aygırlığa ayrılan atların ne olduklarını da gösterdi. Şimdi tek tek bu safkanların kimler olduğunu ve ne yaptıklarını anlatmayacağım. 1996-2008 genel aygır listemizde toplam 854 aygır listede yer almakta ve 50’den fazla yavrusu koşan aygır sayısı sadece 26’dır. İngiltere’de bir aygırın bir yılda yaptığı aşım sayısını ülkemizdeki sadece 26 aygır geçebilmiştir.
İngiltere’de 2007 yılında var olan aygır sayısı 311 olarak bildirilmiştir. Bu aygırlardan en az 1 kısrağa aşım yapan aygır sayısı ise 234 olmuştur. Bu 234 aygırın aşım yaptığı toplam kısrak sayısı yaklaşık 12.000’dir. Buda yaklaşık olarak 12.000/234=51.2 kısrak eder. Bu kabaca bir hesap ama en azından İngiltere’de aygır başına düşen kısrak sayısını göstermesi açısından bu hesabı yaptım. İngiltere’de 2007 yılında 10 ve daha fazla kısrağa aşım yapan aygır sayısı 120 olmuştur. Ülkemizde 2008 yılında yapılan başvurulara baktığımızda TJK Aşım İstasyonlarında yer alan 32 aygırın 10 ve daha fazla sayıda kısrağa aşım yapacağını görüyoruz. Özel hara aygırlar arasında 10’dan fazla kısrağa aşım yapacak olan 3-5 aygır daha olduğunu hesaplarsak ülkemiz için 35 aygır rakamını kabul edebiliriz. Şimdi İngiltere’deki kısrak sayısı ile ülkemizdeki sayıyı karşılaştırıp yüzdesini bulursak İngiltere’ye göre kısrak sayımız 1.750/12.000=%14.5’a ulaşırız. Ülkemizdeki kısrak sayısı İngiltere’dekinin %14.5’i kadardır. Aygır başına düşen kısrak sayısı İngiltere’de 51.2 olduğuna göre ülkemizdeki kısrak sayısına oranlarsak 51.2*(0.145)=7.4’e ulaşırız. Yani ülkemizdeki kısrak sayısı dikkate alındığında İngiltere’deki ortalamalarda aygır başına ülkemizde 7.4 kısrak düşmesi gerekmektedir. İngiltere’deki aygırların 120’si 10’dan fazla kısrağa aşım yapıyordu. Ülkemizde ise 35 aygır olarak bunu tespit etmiştim. Bu da 10’dan fazla kısrağa aşım yapan aygır karşılaştırmasında 35/120=%29.1’lik bir oran ifade eder. Aygır yüzdemizin kısrak yüzdemizin yaklaşık 2 katı olması yabancıların söylediği aygır sayınız fazla söylemini sayısal olarak doğru gibi gösterse de realite de durum öyle değildir. Grup seviyesinde yavrular veren nitelikli aygır sayısı bakımından hala yeterli seviyede değiliz. Ülkemizdeki aygırlara yurtdışından sıfat başvurusu olmaması ve aygırlarımıza enternasyonal alanda talip çıkmaması bunun en açık göstergesi. Belki TJK yada özel yetiştiricilerimiz aygır satıcısı değil ama Bulgaristan, Azerbaycan yada İran’a satılan birkaç safkan ile biz iyi satıcılar olduğumuzu da iddia edemeyiz.Bence ülkemizde aygır fazlalığının aksine kısrak azlığından söz etmek gereklidir. Ama nitelikli kısrak azlığı. Aygır gen havuzunda olması gereken kanlar düşünüldüğünde ülkemizde 20-25 farklı kan hattından aygırlar ile yaklaşık 100 civarı nitelikli aygıra sahip olması bizim gelecekteki hedeflerimiz için gereklidir. Bir aygırın kendini ispat edeceği kadar aşım yapması gerekli ve aşım yapacağı kısrak sayısı bu nedenle ,,yaklaşık 50 olmalıdır. Bu hesapla 100 aygır * 50 sıfat = 5.000 kısrak edecektir.
2008 Yılında TJK Aşım İstasyonlarında Başvurusu Yapılan Aygırların Kariyer Bilgileri
A: 1996-2008 yılları arası kazanç listesindeki sırası
ABI: Aygır Başarı İndeksi (Aygırların koşan taylarının eşit sayıda olması halinde taylarının kazanç bakımından değeri)
B: 1996-2008 Yılları Aygır Başarı İndeksi Listesinde sırası
C: Koşan tay sayısı 25’in altında olan aygır arasındaki ABI listesinde sırası
Şair GENÇER O.
|
Tüm Hakları Saklıdır. 2005 © İstanbul - Teoman D
teomand@gmail.com